
Kigeli IV Rwabugiri yavukiye i Nyundo, mu karere ka Ngororero, mu mpera z’ikinyejana cya 19. Yari imfura y’umwami Mutara II Rwogera na Nyirabiyoro. Akiri umwana, Rwabugiri yagaragazaga ubushobozi bwihariye mu mikino y’abana, aho yahoraga atanga amabwiriza abandi bakigana nk’ingabo ziri ku rugamba. Abakurambere bamubonagamo imbuto y’umugabo udasanzwe, ufite umwete, ubutwari n’ubuhanga bwo kuyobora abandi.
Inzira imugeza ku ngoma
Nyuma y’urupfu rwa se, Mutara II Rwogera, habayeho impaka mu muryango w’ibwami ku uzamusimbura. Abakuru b’ingoro babonye ko Rwabugiri afite imbaraga z’umubiri n’ubwenge, kandi ko ari we ushobora kubaka igihugu gikomeye. Yimitswe ku ngoma nka Umwami w’u Rwanda ahabwa izina rya Kigeli IV Rwabugiri.
Intego n’icyerekezo
Rwabugiri yari afite icyerekezo cyihariye: kugira u Rwanda igihugu gikomeye kurusha ibindi mu karere. Yashakaga kwigarurira ibihugu byegereye u Rwanda, kugira ngo atange ubutumwa bwo kuba igihugu giteye ubwoba kandi cyubashywe.
Intambara zikomeye
Umwami Rwabugiri yamenyekanye cyane kubera intambara nyinshi yagabye.
- Intambara yo kwigarurira i Bushi (Congo y’ubu)
Aho mu misozi miremire ya Kivu, abaturage b’i Bushi bakundaga kugaba ibitero mu Rwanda. Rwabugiri yafashe ingabo nyinshi, arimo nawe ubwe, maze atsinda uwo mutwe, yigarurira ibice bikomeye by’iyo misozi. U Rwanda rwahavanye ubutaka bwinshi n’amahoro ku mipaka y’iburengerazuba. - Intambara yo ku kirwa cya Idjwi
Abaturage bo kuri icyo kirwa ntibashakaga kwemera ubutegetsi bwa Rwabugiri. Ingabo ze zambutse ikiyaga cya Kivu, bagaba igitero gikomeye. Nubwo byari bigoranye kubera imisozi n’amashyamba, amaherezo yaratsinze, ategeka ko Abanyarwanda batangira gutura ku kirwa. - Masisi na Minembwe
Rwabugiri yohereje ingabo mu misozi ya Masisi na Minembwe, aho hari ubutaka bwiza bwo kororeraho inka. Nyuma y’intambara z’urudaca, u Rwanda rwarahigaruriye, rukaba igihugu gifite imipaka ifite imbaraga mu burengerazuba. - Politiki y’Umukondo
Nyuma y’intambara, Rwabugiri yakoraga icyo bise umukondo—ingabo zigashakisha abaturage bose kugeza bemeye gusorera no gukorera umwami. Ibi byamufashaga gukomeza ubutegetsi n’ubumwe bw’igihugu, bigatuma nta muturage ushobora kwigomeka.
Politiki yo mu gihugu imbere
Rwabugiri ntiyari umugaba w’ingabo gusa; yari n’umuyobozi uzi politiki. Yashyizeho uburyo bwo gushyira abantu bose mu nzego z’ubutegetsi, yaba Abatutsi, Abahutu cyangwa Abatwa, kugira ngo bose bagire uruhare mu bwami. U Rwanda rwatangiye kumenyekana nk’igihugu cyubatse neza, gifite amabwiriza akomeye yo gusorera no gukorera ingoro.
Umubano n’amahanga
U Rwanda rwa Rwabugiri rwabaye igihugu cyatinywaga n’amahanga yose. Yari azi guca ku baturanyi akoresheje imbaraga, ariko nanone agashyiraho umubano w’ubucuruzi aho byashobokaga. U Burundi n’u Bugesera byagiye bibona ku mbaraga ze, bikemera kumvira u Rwanda mu rwego rwo kwirinda intambara z’urudaca.
Ubuzima bwa Rwabugiri nk’umuntu
Nk’umwami, Rwabugiri yari afite abagore benshi n’abana benshi. Yari umuntu w’imbaraga nyinshi, umara iminsi mike mu rugo kuko yahoraga ku rugamba cyangwa mu ngendo zo kugenzura imipaka. Yabaga mu ngoro nziza, aho yari afite abayobozi b’ingabo, abajyanama n’abacamanza bamufashaga mu miyoborere.
Urupfu
Kigeli IV Rwabugiri yapfiriye muri Congo mu rugendo rwo kugaba intambara mu 1895. Urupfu rwe rwagize ingaruka zikomeye ku bwami bw’u Rwanda, kuko yari akiri mu rugendo rwo gukomeza kwagura igihugu no kugihindura igihugu gikomeye mu karere.
Ubusigire
Rwabugiri asigarwa mu mateka nk’umwami waguye imbibi z’u Rwanda kurusha abandi bose. Ni we wahaye igihugu imiterere n’imipaka yacyo, ari nayo mpamvu abanyarwanda benshi bamufata nk’intwari y’ikirenga. Mu migani, indirimbo n’imigisha, izina rye riracyavugwa nk’icy’umwami w’intambara, intwari yubatse igihugu.
Ibitekerezo
Nta gitekerezo kiratangwa kuri iyi nyandiko. ba uwambere gutanga igitekerezo!
Tanga igitekerezo