
Ruganzu II Ndori, umwe mu bami b’ikirenga b’u Rwanda, yavukiye i Bugesera mu bihe bidasanzwe. Se, Ndahiro II Cyamatare, yaje kwicwa. Impamvu zitandukanye zivugwa ku kuba ari ibibazo bya politiki n’intambara hagati y’imiryango y’ingoma.
Ruganzu yahungishirijwe ndetse anarererwa i Karagwe, kure y’ingoma ya cyami. Ariko nubwo yari mu buhungiro, yakuriye mu muryango w’abantu bamenyereye umuco w’ubwami, abarinda indangagaciro n’ibanga ry’ingoma nyiginya. Akiri muto, abantu bamubonagamo ibimenyetso by’umwami w’ahazaza: ubwenge, umutima w’ubutabera, n’icyerekezo cy’ubuyobozi.
Ahura n’igihugu cyari cyaracitsemo ibice
Mu gihe Ruganzu yari amaze gukura, u Rwanda rwari rwaracitsemo ibice. Ingoma y’Abanyiginya yari yarajegajeze, bamwe mu bategetsi bihindura abami b’uturere twihariye. Ibi byatumye habaho ihangana ry’imiryango, ibihugu bito bito bihakana ubwami bw’i Rwanda.
Abasigaye b’ingenzi mu muryango wa cyami, bamenye ko Ruganzu akiriho kandi yakuze neza, bamwoherereza ubutumwa: ngo agaruke, asane igihugu cyabo cyari kimaze imyaka cyigaruriwe n’amacakubiri.
Gutaha kw’intwari: urugendo rwo kugarura ubutegetsi
Ruganzu ntiyatindiganyije. Yateye intambwe yo kuva i Bugesera, anyura inzira z’inzitane, agenda ahishahisha, ageze mu Rwanda rw’icyaro rwatakaje icyerekezo. Yari kumwe n’ingabo nkeya, ariko zifite icyizere, zikomeye ku ndangagaciro za kera.
Intambara z’urugamba rwo kugarura ubutegetsi zari zikomeye. Ruganzu yagabye ibitero bihamye ku bami b’uturere twari twarigometse. Yigaruriye:
- Bumbogo
- Rukoma
- Kingogo
- Gisaka
- Bwishaza
- N’ibindi bice byinshi
Si uko yari afite igisirikare kinini, ahubwo yakoreshaga ubwenge, ubushishozi n’ubuyobozi bufite icyerekezo. Mu bice bimwe, abaturage bamwemereye atarwana, kuko babonaga ko ari we ushobora gusana igihugu, agatanga ituze n’imiyoborere iboneye.
Imbaraga zidasanzwe zivugwa kuri Ruganzu
Mu mateka y’u Rwanda, Ruganzu II Ndori akunze kuvugwaho nk’umwami ufite imbaraga zidasanzwe (ubutwari buvanze n’ibisingizo by’ikirenga). Abanyarwanda bamuvugaho ibintu bikurikira:
- Kwihinduranya: Bivugwa ko yashoboraga kwihindura igiti, igikeri cyangwa igicucu, kugira ngo arengere ubuzima bwe cyangwa arokoke abanzi.
- Ubudahangarwa: Hari abemeza ko imyambi n’amasasu bitamufataga, ko yari afite “umubiri utaremerwa n’inkota”.
- Imitego ya gihanga: Yari azwiho gutega abanzi imitego y’amayobera, bakagwa mu gico cyangwa bakabura aho baca.
Nubwo ibi bidashobora gushingirwaho nk’amateka nyakuri mu buryo bwa siyansi, bifite agaciro gakomeye mu muco n’isesengura ry’ukuntu abaturage babonaga ubuyobozi bwe. Ni igihamya cy’uko bamubonaga nk’ufite ububasha bwo hejuru, nk’intwari yihariye, ikirenga ku bandi bami.
Gutanga kw’intwari
Ruganzu yatanze nk’uko abami benshi b’intwari batanga ku rugamba. Inkuru z’amateka zivuga ko yiciwe i Bwishaza n’umwambi w’umwanzi. Uwo mwambi wamuciye igikumwe — igikumwe cy’ukuboko bivugwa ko ari cyo yari asanzwe akoresha cyane mu kuyobora cyangwa mu kurwana, mugihe hari n'abandi bavuga ko yaba yarishwe n'umwambi yarashwe mu jisho n'umugabo witwaga Bitibibisi wo muri Rusenyi.
Nubwo urupfu rwe rutavugwaho rumwe — hari abavuga ko yatabarijwe (yashyinguwe) i Kagogo muri Burera, abandi i Rusenyi (i Karongi) — icyo amateka yemeza ni uko yatanze mu rugamba rwo guharanira ubusugire bw’igihugu, atanga ubuzima bwe nk’intwali yitangiye abandi.
Umurage yasize
Ruganzu Ndori yasize igihugu cyubatswe ku musingi ukomeye. Yari amaze kongera kunga ubumwe bw’abanyarwanda, agasubiza agaciro ingoma y’u Rwanda. Abamukomokaho bakomeje gutegeka igihugu kugeza ku ngoma ya nyuma y’u Rwanda rwa cyami.
Izina rye rikomeje kwibukwa mu:
- Imigani n’ibisigo
- Amazina y’ahantu n’imisozi
- Ibitabo by’amateka n’umuco
Ni umwe mu bami batatu bakunze gushyirwa mu rwego rw’intwari z’ikirenga mu Rwanda, hamwe na Gihanga Ngomijana na Cyirima Rujugira.
Ruganzu Ndori ntiyabaye umwami gusa. Yabaye umuhuza, umuturage w’intwari, umusirikare w’umuyobozi, kandi ashyira imbere iterambere ry’igihugu.
Ibitekerezo
Nta gitekerezo kiratangwa kuri iyi nyandiko. ba uwambere gutanga igitekerezo!
Tanga igitekerezo